Verkenning best practices

Het project heeft uitdrukkelijk tot doel om te zoeken naar mogelijkheden om de controlerende rol van gemeenteraden te versterken. Deze vraag en de achterliggende doelstelling van versterking van de legitimiteit en de vitaliteit van de democratie worden op diverse plekken in de Nationale Wetenschapsagenda aan de orde gesteld.

Daarom is een deel van het project gewijd aan de zoektocht naar inspiratie voor versterking van de controle door de gemeenteraad en de verantwoordingspraktijk in het lokaal bestuur. In dit meer innovatieve deel van het onderzoek kan het gaan om concrete voorbeelden van instrumenten of aanpakken, maar nadrukkelijk ook om andere arrangementen of nieuwe visies op het verschijnsel controle en de manier waarop dat vorm moet krijgen.

Daarvoor wordt in elk geval in drie richtingen gezocht:

1. Lokaal bestuur elders: in het Verenigd Koninkrijk kennen gemeenteraden sinds een aantal jaren zogenaamde Overview and Scrutiny Committees. We kijken of zich daar voor Nederland bruikbare praktijken hebben ontwikkeld. We zoeken ook naar praktijken van lokaal audit- en rekenkameronderzoek, een instrument dat in potentie een belangrijke bijdrage kan leveren
aan de controlerende rol van de volksvertegenwoordiging.

2. Andere bestuurslagen: de Tweede Kamer kent van oudsher een veel uitgebreidere en meer professionele ondersteuning dan gemeenteraden. De informatiefunctie was altijd al goed ontwikkeld, en de laatste jaren is ook de onderzoeksfunctie versterkt. We kijken of de Dienst Analyse en Onderzoek (DAO) voor de gemeenteraden bruikbare praktijken heeft ontwikkeld. Zo wordt sinds enkele jaren in diverse gemeenten geëxperimenteerd met de in het Nederlandse parlement succesvol gebruikte methode-Duisenberg voor een versterkte controle en verantwoording.

3. Andere sectoren met toezichtsrelaties: een derde bron die wordt betreft andere sectoren waar controle en toezicht een rol spelen. Wat kunnen gemeenteraden leren van de wijze waarop raden van toezicht opereren, in bijvoorbeeld de zorg en het onderwijs, of van raden van commissarissen in het bedrijfsleven? In discussies over vernieuwing van de lokale democratie is de omvorming naar een raad van toezichts-model voor de gemeenteraad wel eens voorzichtig geopperd, maar niet meer dan dat. De wezenlijk andere verhoudingen tussen een raad van bestuur en een raad van toezicht kunnen het debat over de positie van de gemeenteraad in het lokale bestel mogelijk een geheel nieuwe impuls geven.